KOMENTARI POETIK ELIANA

KOMENTARI POETIK -ELIANA

PARATHENIE PER VELLIMIN POETIK “ME PATE THENE”


BOTUAR NGA PEGI TIRANE 2003
REDAKTOR: PROF. LUIGJ TARE


Parathenie

Vellimi poetik “Me pate thene…” eshte vepra e dyte e autores se re Eliana Leshaj, qe deshmon ecjen me hap te sigurte, ngjitjen ne kuota te larta, depertimin ne thellesi me te medha, pra futjen ne rrezen e epiqendres poetike me pretendimin kapriçoz e te merituar per te zene fronin e poezise.

Poezia per autoren eshte nektar i jetes, eshte forca magjike e bukuria mahnitese, ndaj poetja e perdor fjalen si ilaç; diku e leshon si rreze dielli, diku e shperndan si fllad.
Dhe ja, ne vjershen “Poezia dhe ti” autorja shkruan:


…Dashurine e mbjell mbi

Varg,
te keqen e ndaj me te tjeret.
Vuaj dhe qesh ndopak.


Vargjet dhe fjalet rrjedhin qete, diku gjejne shtratin e tyre e vijne ne veshet tane si aspekte te dites, si biseda te zakonshme, me madheshtine e thjeshtesise, diku si karaktere qe zbresin, ne plumba shnderrohen, ne grushte zemerimi mblidhen kur autorja shkruan ne poezine “Njerez te epokes se madhe”:


…Ne erdhem nga lindja
Bashke me rrezet e diellit,
lules nektarin i morem,
gjarperit helmin.


Dhe me tej, ne poezine “Ne gjyqin e madh”:

…Por askush s’do te besoje
Deklaraten tuaj te rreme
Sepse ne gjyqin e madh
Nuk duan para
per te fituar çeshtjen
por rrefim, dhe pendim te vertete.



Çdo fjale dhe varg skicon me qarte portretin e autores. Gjithnje e me shume i jep jete siluetes se bukur te saj, shfaqur ne horizont, qe sa vjen e afrohet tek njerezit me besimin e patundur se do jete pjese e tyre, sikunder ato jane bere, pjese e pazgjidhshme e saj.
Tematika e poezive te saj eshte e gjere, ajo parapelqen te beje avokature per moshen e saj, per dashurine, endrrat, deshirat per mozaikun e saj rinor, te shtroje rrugen e vargut mbi mashtrues, mbi tradhtare, mbi njerez te zbrazet, mbi zyrtare dallkauke.

Autorja me mjeshteri ka gjetur plastiken e fjales, e perdo rate si skllave te bindur, e perpunon deri ne transparence, nuk e mundojne skemat e ngurta, pasi i beson thenies se e thjeshta qendron me lart se e bukura.
Shume here te ngjan sikur je takuar me Elianen , diku ne rruge, ne kafene, mes shokesh e shoqesh, e pra, je ne strofat e poezise se saj qe gjithsesi prej tyre ndahesh e kenaqur, e dashuruar dhe trimeruar, pasi ne çdo varg ke jetuar me shpirtin rinor e protesten, qe autorja ka derdhur ne vargje, diku si bekim, diku si alarm e pse jo si kushtrim. Sapo mbyll kapaket e librit, ashtu pa kuptuar, te del fjala “bukur”, “vertet bukur” dhe instiktivisht kerkon te shikosh edhe nje here fotografine e saj.

Luigj Tarja

KOMENTARI POETIK- ELIANA

Fjala, e veçanta e poezisë së Alien

(Blog fotomontazh nga Kolec Traboini)





nga Fatmir Terziu

Pa bërë ndonjë gabim, edhe në termin e timbrit që shqiptohet edhe në vargun që ata përcjellin, madje edhe në argumentin poetik që mbajnë mes tyre, poezitë e Eliana Alien janë vërtet të arira. Por këtu është një gjë dhe vetëm një gjë e veçantë që i bën ato të krijojnë shtrat të veçantë në mesin e mijëra poezive kompetente që vijnë nga pena të dëgjuara të krijimtarisë shqiptare. Dhe ajo gjë është fjala. Pa domethënien e fjalës që mbars preambulën poetike të lirikes, poezitë e Aliana Alien janë të mira, por me to ata janë të shkëlqyera. Në çdo gjë që ata konvergojnë, lirikat janë komponentë kyç, një faktor special që i projekton ata përtej homolegeve të tyre dhe premtojnë një rrugë të riskuar dhe të shtyrë pas niveleve të larta dhe frymëzimeve magjike.
Si fillim, le të shprehemi më qartë, ndoshta më thjeshtë që këto poezi të vihen lehtë në syrin dhe veshin e të interesuarve, madje të krijojnë dhe emergjencën e komunikimit me lexuesit e ngeshëm dhe të pritshëm gjithashtu. Në këtë itinerar që fiksohet poezia e Alien, ka një rrugëtim magjepsës, konkret dhe detajues. Në këtë trio konceptesh natyrshëm është edhe argumenti dhe frymëzimi i saj. Poetja krijon emocionalen, jetiken, prioritaren dhe tekstualisht përcjell anën vizive si një metrikë shtjelluese të anës mendore-krijuese. Në këtë thjeshtësi arkivohen determinacioni i nevojshëm i vakumit dhe përjashtohet ekzistenca materialstike, që propagandohet gjetkë si pështjellim pengues për lëvrimin e poezisë. Edhe në nivelin letrar, këto poezi vijnë si një aspekt tradicional i ravijëzuar në tendencën ushqyese klasike të hartimit aprior të poezisë. Ne jetojmë me poezinë. Në këtë rast ky është një përjetim, që vjen në vetë të dytë dhe krijon një sintaksë domethëse, që në gjuhën e Alex Turner është një ‘mposhtje e zbrazëtisë ditësore, për të determinuar hapësirën e përditësisë”. “Dëgjoje Zërin Tim” është pikërisht kjo rimbursje e determinuar:

“Duke thirrur emrin tend
lotet sbriten si skllever
te dashurise, lidhur fort
pas faqeve te zbehta.

Duke thirrur emrin tend
ndjeva zemerimin te shperthente
furishem mbi kupen e ndjenjave
qe me vodhe.

Duke thirrur emrin tend
ndjeva shpirtin te shkeputej prej meje
e shpirti me duhet akoma,
kthema.”

Më tej tek “Njerëzit e Epokës së Madhe”, rishfaqen risi të lidhjes jetike. Këtu gjeografia dhe anët e horizontit janë tipar-tipizues dhe jo thjesht pika detajuese, përcaktuese. Poezia e tillë lexohet e natyrshme dhe gjuha duket e thjeshtë, me plot komponentë të zgjedhur poetikë. Në vargjet e para shihet pikërisht kjo, ndërsa më tej në vazhdim krijohen simbolika domethënëse që lidhen me fatin tonë në ecje e sipër.

“Ne erdhem nga lindja,
bashke me rrezet e diellit
Lules nektarin i morem
Gjarperit helmin

U ushqyem me iluzione,
me endrra mekatare.
Dikujt lumturi i falem
Dikujt dhimbje te madhe

Mekatuam para Zotit
U penduam dhe u falem
Teatro luajtem me jeten
Ne. Njerezit e epokes se madhe”.

Në krjim e sipër poetja rrëmben natyrën në gjirin e saj dhe me elementët e saj pikturon me gjithë modelin e saj femëror atavizmin dhe abstraksionin natyral. Vjen vjeshta dhe ne telajon e saj shumëngjyrëshe rriten elementët që u vjen largimi, si dallëndyshet, gjethet si për të krijuar evolucionin poetik në tiparet poetike dhe artsistike. Kjo duket tek poezia “Vjeshtë” por pasohet edhe nga mjaft të tjera të kësaj tematike, siç është “Çastet”:

“Nje ze me tha
se iken dallendyshet
e gjethet vdiqen.
Une,
veshur me te errta,
dola te kopshti.
E heshtur

I kredhur ne humnera
te zbrazta, shpirti im
si vjeshat”


“ÇASTET


Mbi kurrizin e dites se lodhur
rreshqiten çastet, si masazhiere
derisa nata i gostiti
me kokteje ererash dimri
Te dehura, çastet u perplasen
pas dyerve te lokaleve,
ku pianecet digjnin ne alkol
epshet deshtake
Me fyerje te dehurit andej i perzune
Dhe humben çastet, se di se ku
Ah, tani i shoh, i pashe ku jane
Mbi preherin e nje nene
qe ushqen femijen e saj.”

Ne e lexojmë Alien, jo thjesht për të krijuar modelin, se modelin e krijuar vetë ajo në poezinë e saj, por për të rimbursuar arsyen që ajo e shpreh fuqishëm në retorikën e saj, që është e fuqishme në poezinë “Kush ishe ti?”:

“Kush ishe ti
Kur me le te gialle
Ne truallin e vdekur
Dhe vrullshem, u largove
(me gjakun tim ne duar)
per te ngrene, darken e bekuar
me familjen tende, i lumtur.”

KOMENTARI POETIK- ELIANA

POETIKA E ELIANES

Shkruar nga Iliriana Sulkuqi

Brooklyn, 3 shtator,2008

Asnjëherë s’e kisha lexuar më parë se para disa muajve, madje as kam kam takuar ndonjëherë.... Por “Fjala e Lirë” e Fatmir Terziut dhe PAWN(panalbanianwomennetwork), më dha mundësinë të njihem dhe të shijoj krijimtarinë dhe mendimin estetik të një poeteje nga më të rejat në moshë, por nga më premtueset e poezisë shqipe-Eliana Alien. Nuk mund të heshtja. Po hedh fare pak mendime, si një impresion të parë, përsa kam lexuar. Krijimtaria e saj do të më mbajë “peng” edhe në vazhdim...

Eliana Alien ka lindur me 28.11.1982, ne fshatin piktoresk te Bushkashit (Mat) , ku kaloi pjesen e pare te femijerise dhe kreu studimet e para. Pikerish ne kete faze e joshur nga kurioziteti per boten, per lirine, frymezuar nga liqeni qe lagte kete fshat te vogel e gati anonim, fillon te shkruaje poezite e para qe s'do lexonte askush.

Ne moshen 14 vjeç trasferohet ne Laç (Kurbin) ku frekuenton Shkollen e mesme “At Shtjefen Gjecovi” kohe ne te cilen botohet (nen perkujdesjen dhe ndihmen e çmuar te redaktores Rina Cela) edhe vellimi i saj i pare poetik:“Rastesi Çastesh” - Toena, nga ketu do fillojne trasferime te njepasnjeshme per autoren. Ne vitin 2001 trasferohet ne Tirane, ku bashkepunon me gazeten javore “Intervista”. Ne vitin 2003 me ndihmen e redaktorit Z. Luigj Tarja, boton vellimin e dyte poetik “Me pate thene” - Pegi. Ne dhjetor te vitit 2003, autorja do linte Tiranen, per tu trasferuar ne Itali, Milano, vendi ne te cilen jeton, punon e studion aktualisht.Ka ne proçes botimi vellimin e trete poetik dhe po pergatit librin e pare ne proze.

***

Përjetime, malle mungesash, një vendlindje e lënë dhe e pa lënë, miqësi të hershme, në moshën e kujtesës së përhershme; kohë të reja-miqësi të reja që herë të çmallin e herë të brengosin. Kufiza mendimi dhe shpirti, kufiza lëvizjesh dhe lotësh, kufiza puthjesh...por edhe ditë të tjera, njohje, lidhje, ngjarje, të domosdoshme për lëvizjen e mendimit dhe çvendosjen metaforike të vendndodhjes-të domosdoshme për motive të reja...

Në vargjet e saj-edhe pse në moshë të re,(tejet e vështirë t’i mbaj ai shpirt rinor dhe i pafajshëm të gjitha gjëmat e botës) ndjen si ofshan një grua, si qan një foshnje, si psherëtin një vajzë, si çirret e “përplas”vargun mbi letër poeti shumëvjeçar. Nuk mallkon, por thirrja e saj poetike, aq e fuqishme , sa thuajse edhe vetë Zoti, nëse e degjon, diçka patjetër duhet të Ribëjë...”Me jepni adresën e Zotit” e ka titulluar vëllimin në proces botimi, Eliana. Ajo na “urdhëron” dhe kush e di nga ne duhet t’ia tregojë...Dhe nuk e kërkon Zotin për kureshtje, ta shohë dhe kaq. Jo, me siguri, diç ka për t’i thënë, jo në formë lutjeje, por për t’i kërkuar “llogari”.

Eliana vetëmbrohet me poezinë e saj duke thënë thjeshtë dhe me forcë të vërtetën.

Eliana digjet në prushin e vargjeve të saj, duke mbajtur të fshehtë lotin.

Eliana vrapon pas poezisë së saj, si bleta pas luleve, për të “mbledhur” sa më shumë nektar.

Eliana qëndron me poezinë, në të gjitha çastet e vështira, ndaj dhe ajo, thuajse është e gjitha “sy e veshë”, analitike, filozofike, por aspak moralizuese. Rrallë mund të shpëtojë poeti,në temat sociale, pa rënë në “kurthin “ e moralizuesit. Ja që Eliana, sikur të ketë një shekull që shkruan poezi, e ka kapërcyer mrekullisht këtë “rrezik”.

Edhe pse nuk është ende as grua, as nënë, revolta dhe ngazëllimi, pasthirrma e dhimbjes dhe përkëdhelja mençurore në poezitë e saj të lenë të mendosh se ke të bësh me një poete që hyn mes poetëve që në hapin e parë si poete.

Ndoshta në rrugën e krijimtarisë ajo mund të ketë hyrë rastësisht, ashtu si thuajse të gjithë të rinjtë që vetë mosha u bëhet poezi, por, po në moshën e ” të gjithëve”, ajo “shkëputet” dukshëm nga “maratona” dhe merr përsipër një peshë të “rëndë” - atë të Poetit, peshë e cila, nga dita në ditë, vjen e rëndohet.

Në moshën e saj, as mendimin nuk e kisha kaq filozofik e transparent, e jo më poezinë.

Sikur të kisha tri KURORA POETIKE mbi kokë, të tria, me shumë dashuri, do t’ia dhuroja Elianës.

Lexojeni dhe do më jepni të drejtë, ashtu si edhe unë i thashë vetes: ”Paska pasur të drejtë prof. Luigj Tarja, në fjalët e tij vlerësuese për Elianën-poete. Po përse Eliana , kur i kërkova(pa i thënë aresyen), të më dergojë ndonjë shënim apo vlerësim për krijimtarinë e saj...., m’u përgjigj:

...“Persa i perket krijimtarise sime: Nuk jam vleresuar ndonjehere ne menyre te shkruar. Me kane pershperitur gojet ne vesh, dhe mua me ka mjaftuar. Nje profesor dhe miku im i dashur me ka redaktuar vellimin tim te dyte, ne vitin 2003, e aty ka bashkangjitur edhe para thenien, te cilen po ta dergoj ,por jane fjale miku ato, me shume se sa kriktike.
Por ndoshta fakti qe kam filluar te shkruaj ne moshe shume te re, e akoma te paformuar, se ka lejuar te jete transparent, e te nenvizoje 'difektet' letrare.
Gjithsesi... une po ta nis se bashku me disa vargje shkeputur nga dy librat qe me kane botuar, duke shpresuar qe t’i lexosh per te njohur keshtu nje Eliane ne gati fillimet e saj....”

”Paqes, i kane veshur armet

S’kemi pse fshihemi

Sheshit, shesheve

syte tane pergjojne qetesine...”.

kufizat e kohes

Kam harruar veten
në nxitimin për të kapur trenin
e orës së vonë...
Ndalmëni!

Mendime,
Sa herë ju harroj jashtë trurit
në turrjen time pas jetës
që frikë ka nga unë...

29.08.2008 Eliana Alien

I kishe lexuar keto poezi te Elianes, te cilen edhe pse nuk e njoh , e nuk e kam pare fizikisht, kam nderin ta quaj miken time te shpirtit. I rilexova te gjitha me kenaqesi, ashtu siç lexova dhe shkrimin e poetes sone te mrekullueshme Iliriana Sulkuqi.
Une , nga ana ime , Te uroj ty Eliana gjithe te mirat qe te do zemra, te tjerat i ka thene me mire e me bukur Iliriana, une vetem se do t'i prishja me nderhyrjen time.

Me dashuri e respekt
SUZANA KUQI